Słuch fonematyczny – czym jest i jak go ćwiczyć?

Jak rozpoznać zaburzenia słuchu fonematycznego u dzieci?

Słuch

Jednym z aspektów odbierania, rejestrowania i przetwarzania dźwięków, jakie zachodzą w naszym organizmie już od najmłodszych lat, jest tak zwany słuch fonematyczny – czyli, mówiąc w największym skrócie, zdolność rozróżniania poszczególnych elementów mowy. O tym, na czym to dokładnie polega, a także w jaki sposób możemy trenować tę umiejętność u dzieci – opowiemy w dzisiejszym artykule.

Słuch fonematyczny - co to takiego?

Kiedy nasze zmysły działają w sposób prawidłowy, nie mamy problemu z odbiorem wszystkich rodzajów dźwięków. Słuchając czyjejś przemowy słyszymy wyraźnie, że mówca wypowiada się na temat np. „sztuki gotowania”. Gdybyśmy mieli zaburzenia słuchu fonematycznego, usłyszelibyśmy coś zgoła innego - tu z pomocą przyjdzie nam wyłącznie kontekst oraz rozsądek, który szybko wykluczy istnienie tego, co właśnie słyszymy („stuki kotowania”). Nie zawsze jednak mamy ten komfort, by móc oprzeć się na kontekście wypowiedzi - wówczas dochodzi do nieporozumień w kontakcie z drugim człowiekiem.

Jednak zabawne przekręcanie słów będące następstwem mylnego rozpoznawania poszczególnych głosek nie jest jedynym problemem wynikającym z zaburzeń słuchu fonematycznego. Szczególnie we wczesnym dzieciństwie, gdy uczymy się otaczającego nas świata na podstawie odbieranych dźwięków - słuchamy słów płynących od rodziców i uczymy się je powtarzać, a w późniejszym czasie również czytać i zapisywać. Wspomniane zaburzenia mogą skutecznie utrudnić, a w niektórych przypadkach nawet uniemożliwić efektywną naukę.

Słuch fonematyczny zaczyna się rozwijać już od pierwszego roku życia, zaś w wieku 7 lat jest praktycznie ukształtowany. Jest to okres, w którym słuch odgrywa kluczową rolę, pozwalając prawidłowo interpretować otoczenie oraz przyswajane każdego dnia informacje. Jeżeli nie działa prawidłowo, dziecko będzie miało problemy z poprawnym rozróżnianiem fonemów dźwięcznych i bezdźwięcznych - a co za tym idzie, również z czytaniem i pisaniem. Może także źle interpretować np. zbitki spółgłosek, co utrudni też podział wyrazów na sylaby oraz rytmizację zdań.

Designed by Freepik

Czym grożą nierozpoznane zaburzenia słuchu fonematycznego?

Obowiązkiem rodziców, opiekunów lub pedagogów jest uważna obserwacja, czy dziecko rozwija się prawidłowo. Zaburzenia słuchu fonematycznego można rozpoznać właśnie dzięki monitorowaniu, w jaki sposób maluch interpretuje i powtarza bądź zapisuje słyszane wyrazy. Choć niedosłuch u dzieci jest nieco łatwiejszy w rozpoznaniu, należy zachować czujność gdy tylko pojawią się wątpliwości.

Jeśli tylko naszą uwagę zwrócą jakiekolwiek nieprawidłowości, warto zadziałać jak najszybciej, ponieważ problemy ze słuchem fonematycznym spowodują szereg konsekwencji w rozwoju małego człowieka, które w przyszłości zaowocują licznymi problemami.

Kiedy małe dziecko źle słyszy, nie jest w stanie samodzielnie tego stwierdzić. Nie może przecież wiedzieć, że to, co przed chwilą usłyszało, powinno słyszeć w zupełnie inny sposób. Jeżeli rodzic nie podejmie odpowiednich działań, na podstawie swojego odbioru dźwięków maluch będzie budował swój własny obraz świata oraz wzorce, które się utrwalą. 

W konsekwencji, omawiane zaburzenia doprowadzą do nieprawidłowego rozwoju mowy, a także dysleksji. W przyszłości prawdopodobnie pojawi się problem z dyktandami, pisaniem wypracowań, czy nauką języków obcych.

Znajdź najbliższy oddział KIND w Twojej okolicy

Pokaż wszystkie oddziały

Zaburzenia słuchu fonematycznego - co zrobić?

Jeśli podejrzewamy, że nasze dziecko może mieć problem polegający na nieprawidłowo rozwijającym się słuchu fonematycznym, warto wybrać się na badania. Aby przedtem wstępnie potwierdzić nasze wątpliwości, możemy skorzystać z test słuchu online, jednak najlepiej jeśli naszą pociechę obejrzy profesjonalista.

Do jakiego specjalisty się wybrać? Warto rozpocząć od laryngologa, który wykluczy nieprawidłowości związane ze słuchem lub np. choroby uszu. Należy jednak pamiętać, że nie jest to jedyna możliwość.

Przy zaburzeniach słuchu fonematycznego stosuje się aparaty słuchowe, ale tylko w takich przypadkach, gdy problemy spowodowane są współistniejącym niedosłuchem. Przyczyna zaburzeń może leżeć również w rozmaitych zaburzeniach związanych z ośrodkowym układem nerwowym. Wówczas aparat nie będzie potrzebny, zaś cała uwaga skupi się na odpowiednich, codziennych ćwiczeniach.

Przy zaburzeniach fonematycznych

Można stosować aparaty słuchowe

Skonsultuj się z naszymi specjalistami

Umów wizytę

Jak ćwiczyć słuch fonematyczny?

Jeżeli u dziecka nie stwierdzono problemu z odbieraniem sygnałów dźwiękowych, a problem leży po stronie ich przetwarzania – należy każdego dnia pracować nad ćwiczeniami zaleconymi przez logopedę lub logoterapeutę.

Jak to powinno przebiegać? Takie ćwiczenia opierają się na ogół na nauce rytmizacji oraz rozpoznawania poszczególnych fonemów i odróżnianiu od siebie ich warstw brzmieniowych. „Efektem ubocznym” jest rozwijanie pamięci u dzieci oraz zmniejszenie trudności w nauce. Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych ćwiczeń, które można wykonywać w domu.

  • Zabawa w detektywa – zastanawiamy się wspólnie, skąd dobiega dany dźwięk, zadaniem dziecka jest wskazanie jego źródła.
  • Nazwanie przedmiotu wydającego dźwięk (np. zegar) oraz samego dźwięku (tykanie). Rodzic układa krótką rymowankę bądź dłuższe zdanie zawierające te wyrazy. Zadaniem dziecka jest staranne powtórzenie.
  • Jeśli dziecko lubi śpiewać, warto uczyć je piosenek zawierających problematyczne głoski. Zwracajmy uwagę na rytm oraz podział na sylaby.
  • Literowanie – wybieramy stopniowo coraz dłuższe wyrazy i prosimy dziecko o przeliterowanie każdego.
  • Aktywne sylabizowanie – dziecko czyta lub powtarza wiersz klaszcząc przy każdej sylabie.
  • Spontaniczne rymowanki – podajemy słowo, zadaniem dziecka jest znalezienie rymu (np. baba – żaba, bagaż – tragarz).
  • Czytanie na głos.

Takie ćwiczenia mogą być również świetną zabawą, a przy tym okazją do wspólnego spędzania czasu. Możemy wykonywać je nie tylko w domu, ale również np. w samochodzie lub na spacerze.

Designed by Freepik

Bibliografia:

Yopp H. K., Developing phonemic awareness in young children, The Reading Teacher, 45(9), 696-703

Yopp H. K., The validity and reliability of phonemic awareness tests, Reading research quarterly, 159-177

Cunningham A. E., Explicit versus implicit instruction in phonemic awareness, Journal of experimental child psychology, 50(3), 429-444

Bushinskaya E., Peculiarities of the development of phonemic hearing and motor activity of fingers in children of early age with the normal and the delayed speech development, Modern European Researches, 2014, (3), 15-18

Marsh G. G., Neuropsychological syndrome in a patient with episodic howling and violent motor behaviour, Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 41(4), 366-369

Boothroyd A., Erickson F. N., Medwetsky L., The hearing aid input: a phonemic approach to assessing the spectral distribution of speech, Ear and Hearing, 15(6), 432-442

Johns D. F., Darley F. L., Phonemic variability in apraxia of speech, Journal of Speech and Hearing Research, 13(3), 556-583

Artykuły zamieszczone na tej stronie są przeznaczone wyłącznie do ogólnych informacji na tematy związane z akustyką słuchu i nie mogą być wykorzystywane do celów autodiagnozy. Nie nadają się do zastąpienia profesjonalnej porady, badań i/lub leczenia przez przeszkolonych i uznanych lekarzy i/lub ewentualnie innych specjalistów pracujących w sektorze ochrony zdrowia i nie stanowią rekomendacji ani oceny procedur diagnostycznych, lub terapeutycznych. Prosimy o kontakt w sprawie indywidualnego stanu zdrowia, pytania i problemy skonsultuj się z lekarzem lub ekspertem. Odpowiedzialność za treść linków zewnętrznych jest wyłączona.

Więcej artykułów

Najszybsza droga do lepszego słyszenia.

To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.